Η γλώσσα των ξωτικών

H Κοuένυα είναι μια τεχνητή γλώσσα που δημιουργήθηκε από τον Άγγλο συγγραφέα Τζον Ρόναλντ Ρούελ Τόλκιν σαν μία από τις δυο κυριότερες γλώσσες που χρησιμοποιεί η φυλή των Ξωτικών στα βιβλία του.

Η Κουένυα χαρακτηρίζεται ως η γλώσσα των Υψηλών Ξωτικών καθότι τη μιλούσαν οι φυλές των Νόλντορ, των Βάνυαρ και μερικών Τέλερι. Τα Ξωτικά αυτά ονομάζονταν Υψηλά, επειδή είχαν φτάσει και ζούσαν στην ήπειρο Βάλινορ, την χώρα των Βάλαρ. Την Κουένυα μίλησαν ακόμα και οι Βάλαρ, οι Μάγοι (Ίσταρι), και έπειτα οι Άνθρωποι που ζούσαν στο Ευλογημένο νησί του Νούμενορ. Συγγενής γλώσσα της Κουένυα ήταν η Σίνταριν η οποία δεν είχε σχέση με το Βάλινορ και εξελίχτηκε στη Μέση Γη.

Κατά την διάρκεια της Τρίτης Εποχής όπου διαδραματίζεται Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών, η Κουένυα υποτίθεται ότι ήταν συντηριτική και αρχαϊκή γλώσσα. Η χρήση της στη Μέση Γη ήταν αρκετά περιορισμένη, μόνο στο Βασίλειο της Γκαλάντριελ και του Κέλεμπορν, το Λοθλόριεν, σε ποίηση και σε αρχαία έγγραφα. Είναι φανερό ότι στην Τρίτη Εποχή, ο Τόλκιν έδωσε στην Κουένυα το ρόλο που είχε η Λατινική γλώσσα στο Μεσαίωνα. Μάλιστα ο ίδιος τη χαρακτήριζε "Elf-latin".

Κατασκευή και ιστορία

Σύμφωνα με όσα γράφει στον πρόλογο του βιβλίου, η Κουένυα θα βασιζόταν στα Λατινικά, περισσότερο στην γραμματική και συντακτική της μορφή, ενώ ο ήχος της θα είχε βάση τα Αρχαία Ελληνικά και τα Φιλανδικά.

Ο Τόλκιν το 1917 είχε ήδη σχηματίσει ένα βασικό λεξικό για μια πρώιμη εκδοχή της Κουένυα, το Gnomish Lexicon. Λέξεις Κουένυα, σε ονόματα ηρώων, τοποθεσιών αλλά και σε μικρές φράσεις εμφανίζονται στο πρώιμο αδημοσίευτο έργο του που απετέλεσε τη βάση του Σιλμαρίλλιον. Μαζί με αυτές, ο Τόλκιεν εφευρίσκει και φανταστικές 'ρίζες' των λέξεων απ' όπου προέρχονται, διατηρώντας έτσι ετυμολογική συνοχή και συμβατότητα τόσο μέσα στη γλώσσα, όσο και με άλλες συγγενικές γλώσσες που μιλούσαν άλλες φυλές των Ξωτικών.

Αργότερα. το 1938 ολοκλήρωσε μια δεύτερη, πληρέστερη εργασία του, τις Etymologies. Σ' αυτές περιέχονται όλες οι ρίζες των λέξεων που χρησιμοποιούνται για την ονοματολογία τόπων και ηρώων στα έργα του.

Η Κουένυα στη δημιουργική πορεία του Τόλκιν έχει περάσει από πολλά στάδια, αναθεωρήσεις και αλλαγές, με αποτέλεσμα η γλώσσα όπως εμφανίζεται στις σημειώσεις του 1917, να διαφοροποιείται αρκετά από την 'τελική' γλώσσα που εμφανίζεται στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών.

Ο ίδιος είχε γράψει φράσεις και μεγαλύτερα κείμενα σε Κουένυα. Ένα από αυτά τα ποιήματα βρίσκεται στο πρώτο βιβλίο του Άρχοντα των Δαχτυλιδιων Η Συντροφιά του Δαχτυλιδιού, και το εκφωνεί η Γκαλάντριελ, με τον τίτλο Namárië (Έχε Γειά).

Σήμερα, παρότι έχουν περάσει χρόνια από το θάνατο του συγγραφέα, η Κουένυα μελετάται ακόμα από φιλολόγους, γλωσσολόγους ή απλούς αναγνώστες που θαυμάζουν το έργο του. Μια επιτροπή συντακτών έχει αναλάβει να δημοσιεύσει προσωπικές "γλωσσολογικές" σημειώσεις του συγγραφέα και η προσπάθεια συνεχίζεται μέχρι σήμερα, προσθέτοντας πολλά στην κατανόηση των γλωσσών. Η κατασκευή της γλώσσας όμως είναι τόσο αποσπασματική και περιορισμένη που αποκλείεται η πρακτικη χρήση της (στα πρότυπα πχ της Εσπεράντο) αν και έχουν γίνει πολλές (αμφιλεγόμενες) απόπειρες τυποποίησης και ανακατασκευής της.

Δομή

Η Κουένυα ακολουθεί γενικά τη δομή μιας Ινδοευρωπαϊκής γλώσσας και, όπως αναφέρθηκε, θυμίζει αρκετά τη Λατινική.

Γραμματική

Η γραμματική της Κουένυα δεν είναι πολύ ανεπτυγμένη και κατα συνέπεια δεν είναι εντελώς γνωστή ή κατανοητή σε αυτούς που έχουν προσπαθήσει να την μελετήσουν.

Είναι γνωστό όμως ότι τα ουσιαστικά έχουν τις πτώσεις των Αρχαίων Ελληνικών και Λατινικών (Δοτική, Αφαιρετική πτώση), συν άλλων που υπήρχαν στις αρχαίες Ινδοευρωπαϊκές γλώσσες όπως η Τοπική πτώση και η Οργανική πτώση κλπ.

Όπως στα Αρχαία Ελληνικά, τα ουσιαστικά έχουν 3 αριθμούς, ενικό, δυικό και πληθυντικό (alda, aldat/aldu, aldar), συν ένα είδος "μερικού" πληθυντικού με ασαφή τρόπο χρήσης (aldali).

Οι αντωνυμίες υπάρχουν κυρίως σε προσφυματική μορφή, τόσο στα ρήματα (hiruva-lye, θα βρεις), όσο και στα ουσιαστικά όπου δηλώνουν κατοχή (parma-lya, το βιβλίο σου). Τα ουσιαστικά που έχουν κολλημένη την αντωνυμία, θεωρούνται μία λέξη, και κλίνονται αναλόγως. Για παράδειγμα η γενική του parma είναι parmo. Του parmalya όμως είναι parmalyo (δηλαδή το τελικό -ο μπήκε στο τέλος, σαν να ήταν μια λέξη, και όχι parmo-lya).

Τα ρήματα όπως αναφέρθηκε κλίνονται με αυτό τον τρόπο. Οι κανόνες σχηματισμού των χρόνων δεν είναι πλήρως κατανοητοί αλλα στις προτασεις Κουένυα στον Αρχοντα των Δαχτυλιδιων εμφανίζοναι: παρακείμενος, παρελθών, ενεστώτας, αόριστος (έχει τήν ίδια χρήση με τον simple present της Αγγλικής) και μέλλων. Υπάρχουν επίσης και μετοχές.

Φωνολογία

Εμφανισιακά, η ύπαρξη της γλώσσας αποδίδει αυτό που ο Τόλκιν αποκαλούσε 'φωνοαισθητική' και η Κουένυα χαρακτηρίζεται από 'όμορφους' και απαλούς ήχους, που ταιριάζουν στις τραγουδιστές φωνές των Ξωτικών, όπως περιγράφονται στο κείμενο, με πολλά και ανοιχτάφωνήεντα.

Κατά συνέπεια, η Κουένυα ακολουθεί μια κάπως αυστηρή φωνολογία. Για παράδειγμα οι περισσότερες λέξεις τελειώνουν σε φωνήεν ή μόνο με τα σύμφωνα s, t, r, n, l, nt, πολλοί συνδυασμοί συμφώνων δεν επιτρέπονται, ενώ οι σκληροί ήχοι b, d, g, απαντώνται μόνο υπό προϋποθέσεις.

Υπάρχουν και ήχοι που δεν βρίσκονται στα Ελληνικά, όπως πχ το αρχικό ñ καθώς και οι άηχοι hr, hl. Οι φθόγγοι αυτοί όμως υποτίθεται ότι με το πέρασμα του χρόνου απλοποιήθηκαν σε κανονικά n, r, l. Επίσης, πάλι αντίθετα με τα Ελληνικά, υπάρχουν και μακρά φωνήεντα. Τα φύσει μακρά δηλώνονται με την οξεία (πχ á). Τα θέση μακρά είναι αυτά που προηγούνται από 2 ή περισσότερα σύμφωνα, πχ alda

Αξίζει να αναφερθεί, τέλος, ότι προκειμένου να βοηθηθούν οι Αγγλόφωνοι αναγνώστες, ο Τόλκιν το τελικό e το σημείωνε με δύο τελείες, για να τονίσει ότι (σε αντίθεση με τα Αγγλικά) δεν είναι σιωπηλό αλλά προφέρεται κανονικά. Linte και lintë είναι το ίδιο ακριβώς, αλλά οι τελείες υπενθυμίζουν στους Αγγλόφωνους και Γαλλόφωνους ότι προφέρεται 'λίντε' και όχι 'λιντ'.Παρομοίως ονόματα όπως Eärendil χρησιμοποιούν τα διαλυτικά για να δείξουν ότι δεν προφέρονται όπως πχ. το Αγγλικό ear (ɪə(r)) αλλά εαρ.

Τονισμός

Οι κανόνες τονισμού είναι αυτοί της Λατινικής: Η λέξη τονίζεται στην παραλήγουσα όταν είναι μακρά, αλλιώς στην προπαραλήγουσα.Καμία λέξη δεν τονίζεται στη λήγουσα, με μόνη εξαίρεση τη λέξη avá που σημαίνει "μη!"

Γραφή

Η Κουένυα έχει το δικό της αλφάβητο. Στα βιβλία φυσικά χρησιμοποιείται η λατινική της γραφή, στην ιστορία όμως της Τρίτης Εποχής χρησιμοποιούνταν η Ξωτική γραφή, που μέσα στο βιβλίο του Σιλμαρίλλιον αποδίδεται στο Ξωτικό Φέανορ. Η γραφή αυτή ονομάζεται Tengwar, και κύριο χαρακτηριστικό της είναι ότι τα φωνήεντα δεν έχουν δικό τους σύμβολο, αλλά γράφονται σαν τόνοι πάνω από το σύμφωνο της κάθε συλλαβής.

Το κάθε γράμμα Tengwa αποτελείται από έναν συνδυασμό telco (κοντάρι) και luva (τόξο). Όπως φαίνεται από την εικόνα, τα τόξα μπορεί να είναι ανοιχτά ή κλειστά, ή ακόμα και διπλά. Το κάθε στοιχείο από αυτά αντικατοπτρίζει και μια ξεχωριστή φωνητική ιδιότητα: για παράδειγμα σε απλές μορφές αποτελούν απλά τα στιγμιαία (t, p, k). Τα διπλά τόξα δηλώνουν τον ίδιο φθόγγο, αλλά αντίστοιχα με φωνή (nd, mb, ng) ενώ τα ανεβασμένα κοντάρια υποδηλώνουν δάσυνση (th, f, ch). Συνδυασμός αυτών των δύο παράγει κάτι ενδιάμεσο (nt, mp, nc).Το κάθε γράμμα, λοιπόν, σχηματίζεται ανάλογα με τον ήχο που αντιπροσωπεύει, με συνδυασμό των παραπάνω στοιχείων.

Τα σχήματα των Tengwar τα δημιούργησε ο Τόλκιν γύρω στο 1922, με βάση τις γνώσεις του πάνω στη φωνολογία. Μια μορφή των πρώιμων Tengwar φαίνονται σε μια εικόνα του βιβλίου Ροβεράντομ (το οποίο δεν έχει σχέση με τη μυθολογία της Μέση-γης).

Ο Τόλκιν συνήθιζε να γράφει κείμενα και προσωπικές σημειώσεις σε Tengwar, χρησιμοποιώντας τα κυρίως για να αποδώσει Αγγλικούς φθόγγους με αυτά. Παράδειγμα χρήσης των Tengwar στα Αγγλικά φαίνεται στην εικόνα παραπάνω. Μετά την επιτυχία του Άρχοντα, αναγνώστες ανα τον κόσμο έχουν επινοήσει δικά τους συστήματα απόδοσης και άλλων γλωσσών με Tengwar, όπως Γαλλικά, Σουηδικά, Φινλανδικά κλπ ενώ υπάρχουν διάφορες γραμματοσειρές καθώς και προτάσεις για Unicode.

by Wikipedia